Chủ tịch Hội đồng quản trị cùng 6 thành viên lãnh đạo công ty này đã cúi đầu công khai xin lỗi người dân VN, đồng thời cam kết bồi thường 11.500 tỉ đồng (500 triệu USD) về hành vi xả thải độc tố hóa học ra môi trường nói trên.

Mở đầu cuộc họp báo, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ Mai Tiến Dũng cho biết, trong tháng 4.2016, tại vùng biển các tỉnh Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên-Huế đã xảy ra sự cố môi trường nghiêm trọng, làm hải sản chết bất thường, gây thiệt hại lớn về kinh tế - xã hội, môi trường biển; ảnh hưởng xấu đến đời sống người dân, an ninh, trật tự an toàn xã hội. 

Ngay sau khi có thông tin về sự cố, các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước, trực tiếp và thường xuyên là Thủ tướng, các phó thủ tướng đã quyết liệt chỉ đạo triển khai kịp thời các biện pháp hỗ trợ, ổn định cuộc sống của người dân vùng bị thiệt hại. Đặc biệt, Bộ KH-CN đã chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành và hơn 100 chuyên gia, nhà khoa học đầu ngành từ 30 cơ quan trong, ngoài nước đã tổ chức thu thập, phân tích dữ liệu, có sự phản biện độc lập của các chuyên gia quốc tế. Bộ trưởng Mai Tiến Dũng, Bộ trưởng TT-TT Trương Minh Tuấn, Bộ trưởng TN-MT Trần Hồng Hà đã trả lời rất nhiều câu hỏi từ báo giới.

Đền bù 500 triệu USD là rất nhỏ

* Xin cho biết quá trình xác định nguyên nhân cá chết như thế nào, sự tham gia của các nhà khoa học trong và ngoài nước ra sao?

- Bộ trưởng TN-MT Trần Hồng Hà: Thủ tướng đã chỉ đạo sự cố xảy ra diện rộng, phức tạp nên phải làm khoa học, khách quan, bài bản, chính xác. Trước yêu cầu của Thủ tướng và mong muốn chính đáng của người dân, chúng tôi xác định phải có kế hoạch bài bản, đảm bảo chứng cứ khoa học đầy đủ, xác định thủ phạm là ai, đấu tranh thế nào. Cụ thể, có 3 nhóm công việc được tiến hành.

Thứ nhất, nguyên nhân, cái gì đang diễn ra ở vùng biển miền Trung, cơ chế gì gây ra hải sản chết hàng loạt. Nhóm này tập trung hơn 100 nhà khoa học trong và ngoài nước ở các lĩnh vực hải dương học, vũ trụ học... tiến hành lấy mẫu cá, mẫu nước, sinh vật, đồng thời thực hiện xác định sự việc từ vệ tinh.

Nhiều nhà khoa học đã phải xuống biển xác định bản chất. Hàng nghìn thí nghiệm đã được thực hiện, có thí nghiệm xác định độc tố kim loại nặng phải hàng tuần mới có kết quả. Rất nhiều thông số cần kiểm chứng để đảm bảo tính pháp lý.

Khi có kết quả, chúng tôi tổ chức hội đồng khoa học của nhà nước đánh giá, lấy ý kiến phản biện độc lập của các nhà khoa học quốc tế. Từ đó mới công bố. Đó là quá trình di chuyển của một hợp chất theo dòng hải lưu từ Hà Tĩnh đến Thừa Thiên-Huế. Đây là một ổ độc hấp thu kim loại trực tiếp, bản thân nó có nhu cầu ô xy, đi đến đâu lấy ô xy và gây độc tố làm cá chết.

Thứ hai là xác định nguồn gây ô nhiễm từ đâu. Chúng tôi đã rà soát hàng trăm cơ sở có nguồn thải ra biển miền Trung như Formosa Hà Tĩnh, Nhà máy điện Vũng Áng và khu công nghiệp Hà Tĩnh. Quá trình kiểm tra đã phát hiện vấn đề sai sót, lỗi. Đặc biệt là trong 5 ngày khi kiểm toán năng lượng thì điện tụt 15%. Từ đó chúng tôi xác định chỉ có lò luyện cốc thải ra... Đến nay chúng tôi có đủ bằng chứng thuyết phục, xác định nguồn thải từ Formosa và lò luyện cốc.

* Tới đây các cơ quan chức năng có khởi tố hình sự vụ án này?

- Bộ trưởng TT-TT Trương Minh Tuấn: Việc khởi tố hay không thì cơ quan tố tụng sẽ xem xét, Chính phủ không can thiệp. Tất cả mọi quyết định phải được xem xét trên cơ sở luật pháp và lợi ích.

- Chủ nhiệm VPCP Mai Tiến Dũng: Quan điểm của lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Chính phủ là cương quyết tìm ra thủ phạm, xử nghiêm không loại trừ bất kỳ tổ chức, cá nhân nào. Tuy nhiên, người Việt cũng có câu “đánh kẻ chạy đi chứ không đánh kẻ chạy lại”, Chính phủ có thái độ rõ ràng, đó là xử lý nghiêm minh trường hợp vi phạm pháp luật nhưng cũng có chính sách độ lượng, khoan hồng. Nếu các nhà đầu tư cam kết thực hiện đúng pháp luật VN thì Chính phủ cũng đảm bảo cho nhà đầu tư hoạt động hiệu quả. Trong trường hợp này, Formosa cũng đã nhận lỗi trước người dân VN, đưa ra 5 cam kết về bồi thường, hỗ trợ nên việc đưa vụ án ra khởi tố hay không cũng cần cân nhắc.

* Mức đền bù là 500 triệu USD, vậy nó được tính toán dựa trên cơ sở nào?

- Bộ trưởng TN-MT Trần Hồng Hà: Mức bồi thường 500 triệu là rất nhỏ. Ở đây chúng tôi mới tính được thiệt hại sơ bộ kinh tế của người dân, thiệt hại sinh thái biển, tồn lưu. Còn thiệt hại về tâm lý… chưa tính được. Nhưng không quan trọng là bao nhiêu mà quan trọng là phải yêu cầu nhà đầu tư chuyển đổi công nghệ, không để xảy ra sự cố như vậy.

* Tại sao quá trình công bố nguyên nhân cá chết lại chậm so với bức xúc của dư luận?

- Bộ trưởng TT-TT Trương Minh Tuấn: Công bố nguyên nhân là để giải quyết kịp thời, công bố thủ phạm là để khắc phục hậu quả. Điều tra nguyên nhân và thủ phạm là hai việc khác nhau. Việc công bố ai là thủ phạm cần điều tra để xác định chứng cứ, có sự tham gia của cơ quan bảo vệ pháp luật, các ngành, địa phương. Các cơ quan điều tra nỗ lực rất lớn, làm hết năng lực và trách nhiệm của mình. Tôi xin nhấn mạnh, kết quả điều tra là khách quan dựa trên chứng cứ thực tế, hoàn toàn loại trừ sự can thiệp từ bên ngoài làm sai lệch kết quả. Thời gian qua có sự bức xúc vì chậm công bố nguyên nhân. Đây là điều bình thường vì ảnh hưởng đến đời sống người dân nhưng sự phản ứng thái quá làm nhiễu loạn thông tin, ảnh hưởng đến quá trình điều tra. Một số thế lực lợi dụng sự việc này để kích động, gây bất an trong nhân dân. Chúng tôi tôn trọng sự bức xúc của người dân nhưng không chấp nhận sử dụng bức xúc để chống đối Đảng, Nhà nước.

* Nhưng từ cuối tháng 4, Bộ NN-PTNT đã khẳng định cá chết do độc tố của môi trường, sau đó Bộ TN-MT công bố do thủy triều đỏ, Bộ KH-CN cũng nói đã đủ cơ sở từ 2 tháng trước mà nay mới chính thức công bố nguyên nhân?

- Bộ trưởng KH-CN Chu Ngọc Anh: Ngay khi sự việc xảy ra, Thủ tướng đã phân công các bộ ngành liên quan khẩn trương tìm ra nguyên nhân. Các nhà khoa học đã vào cuộc với nỗ lực và cố gắng cao nhất. Nhưng quá trình tiếp cận phải sử dụng nhiều phương pháp khoa học khác nhau. Chúng ta phải tìm kiếm những dấu vết ngay tại thực địa, dưới đáy biển nên rất khó khăn. Các chuyên gia đến từ Nhật, Pháp, Đức, Mỹ... cũng liên tục bổ sung dữ liệu rồi cùng các nhà khoa học VN đối chứng phân tích chỉ tiêu, từ đó có những chứng cứ được các nhà khoa học quốc tế thừa nhận. Kết quả công bố hôm nay thể hiện nỗ lực của các nhà khoa học cũng như trình độ và năng lực trong việc giải quyết những vấn đề phức tạp.

Có một ví dụ tương đồng thế này, tháng 12.2004, tại Nhật Bản có sự cố môi trường nghiêm trọng, hơn một năm sau, hội đồng đánh giá với những chuyên gia hàng đầu mới có thể kết luận được nguyên nhân. Nói như vậy để thấy sự nỗ lực của chúng ta.

Có lỗ hổng trong giám sát xả thải

* Bộ TN-MT cấp phép xả thải cho Formosa như thế nào và giám sát ra sao?

- Bộ trưởng TN-MT Trần Hồng Hà: Nguồn nước thải của Formosa gồm nước thải công nghiệp, nước thải từ sinh hoạt... Có 2 quy chuẩn để kiểm soát là quy chuẩn 40 - xác định với nước thải công nghiệp, kiểm soát nhiều thông số hơn. Quy chuẩn 52 - tiêu chuẩn đối với ngành gang thép, kiểm soát 12 thông số. Nhưng quy chuẩn 52 không thể bao quát được con số nước thải từ cảng do dầu mỡ... Việc áp dụng quy chuẩn chưa sát tình hình nguồn thải của Formosa. Thực tế, đây là giai đoạn vận hành thử nghiệm nên chưa có cơ quan nhà nước vào giám sát. Đây là lỗ hổng trong giai đoạn thử nghiệm vận hành. Hệ thống giám sát tự động cũng chưa có cơ quan nào vào đánh giá, trong đó có những độc tố nặng. Pháp luật có lỗ hổng trong quá trình giám sát thử nghiệm. 

* Formosa từng có lý lịch xấu khi vi phạm trong môi trường nhiều lần, vì sao Hà Tĩnh vẫn chào đón. Tới đây có gì thay đổi trong thu hút đầu tư?

- Thứ trưởng Bộ KH-ĐT Đặng Huy Đông: Tại thời điểm đó đã có quy định phân cấp cho UBND tỉnh, các bộ ngành. Chúng tôi có nhận được văn bản của UBND Hà Tĩnh hỏi về việc đầu tư của Formosa. Chúng tôi đã góp ý về môi trường như sau: phần đánh giá tác động môi trường còn sơ sài, biện pháp tác động khả năng xấu và đề nghị chủ đầu tư đánh giá tác động môi trường trình theo quy định. Như vậy, chúng tôi đã cảnh báo.

Một sự cố xảy ra là điều đáng tiếc. Đây cũng là bài học cho các cơ quan quản lý nhà nước, rà soát chức năng nhiệm vụ để việc thu hút đầu tư nước ngoài theo đúng quy định pháp luật. Chính phủ VN không đánh đổi đầu tư nước ngoài bằng mọi giá, không đánh đổi môi trường để thu hút đầu tư nước ngoài.

* Khi Formosa vận hành đã kiểm tra xả thải như thế nào? Giờ đã xác định lỗi của Formosa, vậy trách nhiệm của địa phương để xảy ra ô nhiễm như thế nào?

- Phó chủ tịch UBND tỉnh Hà Tĩnh Đặng Quốc Vinh: Trong vụ việc này, có nhiều việc vượt ngoài khả năng của Hà Tĩnh. Hà Tĩnh phối hợp các cơ quan T.Ư và đã giao trách nhiệm này cho Ban Quản lý dự án khu kinh tế Vũng Áng. Đặc biệt khi sự cố xảy ra, Hà Tĩnh đã phối hợp chặt chẽ với các nhà khoa học, các cơ quan cung cấp tất cả thông tin để sớm tìm ra nguyên nhân, thủ phạm. Tuy nhiên, thời gian qua vì sự kiểm tra, giám sát của các cơ quan chức năng chưa làm thường xuyên cần rút kinh nghiệm và cần tiếp tục xử lý.

* Chính phủ đánh giá mức độ an toàn nước biển, hải sản tại 4 tỉnh miền Trung hiện nay như thế nào?

- Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thành Long: Bộ đã chỉ đạo các cơ quan chuyên môn, sở y tế 4 tỉnh triển khai các biện pháp cần thiết để làm sao đảm bảo sức khỏe của người dân. Việc xét nghiệm hải sản sống chúng tôi cập nhật liên tục cung cấp đến người dân. Tất cả hải sản xét nghiệm công bố minh bạch, đảm bảo chất lượng. Vấn đề giám sát các yếu tố ảnh hưởng sức khỏe, chúng tôi tiếp tục triển khai các cơ sở y tế tại 4 tỉnh này.

- Thứ trưởng Bộ NN-PTNT Vũ Văn Tám: Bộ đã thực hiện 3 việc là lấy mẫu, giám sát và quan trọng là xác định vùng ảnh hưởng. Ngày 1.5 tại Hà Tĩnh đã đưa ra được kết luận khoanh vùng ảnh hưởng là 20 hải lý tính từ bờ của 4 tỉnh bị ảnh hưởng. Trong vùng này, 15.000 tàu khai thác đều được lấy mẫu và giám sát hằng ngày, phát hiện có hải sản nhiễm độc sẽ lập tức tiêu hủy và hỗ trợ ngư dân. Ngoài vùng này là vùng an toàn, tổ chức xác nhận hải sản khai thác ngoài 20 hải lý, chứng nhận ngay tại cảng. Nhưng để yên tâm, chúng tôi vẫn chỉ đạo lấy mẫu với tần suất 2 - 3 ngày, nếu có vấn đề sẽ xử lý.

Với nuôi trồng thủy sản, chúng tôi cũng khuyến cáo trong thời gian chưa rõ nguyên nhân và mẫu nước không an toàn thì không nên thả nuôi ở biển cũng như lấy nước về nuôi ven bờ. Khi lấy mẫu hằng ngày, nếu thấy nước an toàn sẽ hướng dẫn địa phương lấy nước theo quy trình lắng nghiêm ngặt vào nuôi.

- Bộ trưởng TT-TT Trương Minh Tuấn: Để sự cố môi trường này không tái diễn trong tương lai, trong phiên họp Chính phủ hôm nay, Thủ tướng đã chỉ đạo rà soát lại tất cả quy hoạch liên quan đến môi trường, kiên quyết điều chỉnh cho phù hợp, cũng như rà soát các tiêu chuẩn môi trường đối với doanh nghiệp.